Στρατηγικές Διδασκαλίας μαθητών με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ).

Της Έλενας Νταβλαμάνου*

"Μόλις κάτσουμε να διαβάσουμε συνέχεια λέει ότι βαριέται", "Το διάβασμα...

κρατάει 4 ώρες", "Δεν κάθεται με τίποτα να διαβάσει", "Από το μεσημέρι αρχίζει να την πονάει η κοιλιά της για να μην διαβάσει"…

Αυτά είναι μερικά από τα παράπονα των γονιών που θέλουν να εκφράσουν την άρνηση του παιδιού τους να διαβάσει τα μαθήματά του. Αρκετά συχνά στο σχολικό περιβάλλον συναντά κανείς μεγάλο ποσοστό παιδιών τα οποία είναι πολύ ζωηρά, δραστήρια και ανυπάκουα. Αυτή η συμπεριφορά, αν και δυσκολεύει τη ζωή των γονέων και των δασκάλων, θεωρείται, μέχρι μία ηλικία, φυσιολογική.

Τι γίνεται όμως όταν ένα παιδί δεν μπορεί να συγκεντρωθεί σχεδόν καθόλου για να κάνει τις εργασίες του ούτε και να συγκεντρωθεί για πολύ ώρα μπροστά στην τηλεόραση; Τι συμβαίνει όταν δεν κάθεται σε ένα σημείο σχεδόν ποτέ; Τότε είναι πιθανόν το παιδί να παρουσιάζει Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ).  

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) ονομάζεται μια διαταραχή της παιδικής ηλικίας η οποία φαίνεται να εμφανίζεται σε μεγαλύτερο ποσοστό στα αγόρια (70% αγόρια - 30% κορίτσια). Αποτελεί την πλέον μελετημένη και τεκμηριωμένη διαταραχή, τα κύρια συμπτώματα της οποίας είναι η διάσπαση προσοχής, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζουν φυσιολογικό δείκτη νοημοσύνης.

Το παιδί με ΔΕΠ-Υ μπορεί να εκδηλώσει συνδυασμούς των ακόλουθων συμπεριφορών: Δυσκολεύεται να παραμείνει καθισμένο για πολλή ώρα όταν χρειάζεται και είναι έντονη η αδυναμία να προσηλωθεί στην εργασία του ή στο παιχνίδι. Βιάζεται να απαντήσει πριν ολοκληρωθεί μια ερώτηση, καθώς δε φαίνεται να ακούει. Γενικότερα, δυσκολεύεται να ακούσει τους άλλους χωρίς να διακόψει, ενώ δεν μπορεί να αποφύγει λάθη από απροσεξία. Πολύ συχνά χάνει πράγματα απαραίτητα για τη δραστηριότητα που του έχουν αναθέσει, δεν μπορεί να οργανωθεί και αφήνει τη μια εργασία ανολοκλήρωτη μετά την άλλη. Ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζει μεγάλες εναλλαγές στην ψυχολογική του διάθεση και δυσκολεύεται να νιώσει ικανοποίηση με κάτι που θα καταφέρει. Σε όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, πρέπει να προσθέσουμε το γεγονός ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ είναι συχνά έξυπνα, αξιαγάπητα και εκδηλωτικά. Έχουν πολλές δυνατότητες και θέλουν πραγματικά να είναι ήρεμα και υπάκουα. Απλά δεν μπορούν να το πετύχουν αυτό γιατί δεν μπορούν να ελέγξουν τον εαυτό τους.

Τα παιδιά που έχουν δυσκολία να διατηρούν την συγκέντρωση και την προσοχή τους για ένα ικανό διάστημα χρειάζονται μια εναλλακτική αντιμετώπιση από το στενό και ευρύτερο περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι οι προσδοκίες αλλά και η τακτική αντιμετώπισης πρέπει να προσαρμόζονται ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Εκτός από το οικογενειακό περιβάλλον, που χρειάζεται "εκπαίδευση" στην αποτελεσματική επικοινωνία με το παιδί με ΔΕΠ-Υ και το σχολικό περιβάλλον είναι απαραίτητο να γνωρίζει τακτικές για την ομαλή λειτουργία στην τάξη. Το παιδί αυτό είναι ισότιμο μέλος στην διδακτική τάξη και πρέπει να υπάρχουν τρόποι για να μπορεί να ενταχθεί και να πάρει γνώσεις όπως και οι συμμαθητές του.

Οι εκπαιδευτικοί από την πλευρά τους μπορούν να ακολουθήσουν μια σειρά στρατηγικών προκειμένου να καταστεί πιο αποτελεσματική η διαξαγωγή μαθημάτων σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ.

Πρέπει να έχουν κατά νου ότι η μετάβαση από ένα μάθημα ή τάξη σε άλλη είναι ιδιαίτερα δύσκολη γι’ αυτά τα παιδιά. Όταν προετοιμάζονται για τις αλλαγές, οι πιθανότητες ν' ανταποκριθούν και να μην αποσπαστεί η προσοχή τους, είναι καλύτερες. Επίσης, πρέπει να είναι προβλέψιμοι. Η δομή και η συνοχή είναι πολύ σημαντικά στοιχεία για τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, εφόσον πολλά δεν αντιδρούν καλά στην αλλαγή. Λίγοι κανόνες και περιορισμένες επιλογές είναι ό,τι καλύτερο.

Η ενθάρρυνση της συμμετοχής των συγκεκριμένων μαθητών στην τάξη είναι επίσης πολύ σημαντική.  Πρέπει να δίνονται διακριτικά σήματα ώστε να παραμένουν συγκεντρωμένοι στην εργασία τους, προειδοποιώντας τους ότι θα ρωτηθούν κι εκείνοι άμεσα. Επιπλέον, η χρησιμοποίηση ποικίλλων οπτικοακουστικών υλικών για τη διεξαγωγή των μαθημάτων είναι ιδιαίτερα ευεργετική (Οθόνες προβολής διαφανειών, Η/Υ κλπ.).

Οι διερευνητικές ερωτήσεις από την πλευρά των δασκάλων είναι απαραίτητες. Πρέπει να υπάρχουν εναύσματα ώστε να απαντηθεί σωστά η ερώτηση αφού έχει περάσει επαρκής χρόνος να επεξεργαστεί το παιδί την απάντηση μιας ερώτησης. Καλό είναι να περνάνε τουλάχιστον 15 δευτερόλεπτα πριν δοθεί η σωστή απάντηση ή ερωτηθεί άλλος μαθητής.

Η διαρκής αξιολόγηση των μαθητών βοηθά τον εκπαιδευτικό να αναγνωρίζει τους μαθητές που χρειάζονται επιπλέον υποστήριξη. Τα παιδιά αυτά χρειάζονται επιπλέον επεξηγήσεις καθώς εμφανίζουν σημάδια έλλειψης κατανόησης, ονειροπόληση καθώς και οπτικές ή λεκτικές ενδείξεις απόγνωσης.

Η περιγραφή τεχνικών για να μάθουν οι μαθητές να εντοπίζουν και να διορθώνουν τα λάθη τους μόνοι τους είναι αποτελεσματική. Η υπενθύμιση στους μαθητές να δουλεύουν και να συγκεντρώνονται στην εργασία που τους έχει ανατεθεί τους βοηθά να συγκεντρώνονται. Η ανάθεση «συντρόφων εργασίας» είναι μια καλή πρακτική για τους μαθητές με ΔΕΠ-Υ.

Απαραίτητη κρίνεται και η μείωση της ηχορρύπανσης. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να παρακολουθεί τα επίπεδα θορύβου στην τάξη και να επεμβαίνει όταν χρειάζεται. Αν ο θόρυβος ξεπερνά τα επιτρεπόμενα όρια για το συγκεκριμένο μάθημα, είναι αναγκαίο να θυμίζει σε όλους τους μαθητές ή σε συγκεκριμένα
άτομα τους κανόνες συμπεριφοράς που συμφωνήθηκαν στην αρχή της χρονιάς.

Η ανάλυση της εργασίας σε μικρότερες, λιγότερο σύνθετες ενότητες βοηθά τα παιδιά να ολοκληρώνουν σε μεγαλύτερο βαθμό τις δραστηριότητές τους, καθώς επίσης και  ομαδικές στρατηγικές εκμάθησης βοηθούν σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Στρατηγικές όπως «Σκέφτομαι, δουλεύω σε ζευγάρι και μοιράζομαι» κατά την οποία ο δάσκαλος ζητά από τους μαθητές να σκεφτούν σε σχέση με ένα θέμα, να το συζητήσουν με το ζευγάρι τους και να μοιραστούν τις ιδέες τους με την υπόλοιπη ομάδα, μεγιστοποιούν τη μάθησή τους.

Οι έντονοι μαρκαδόροι υπογράμμισης για να τονιστεί κάτι σε ένα κείμενο (π.χ. οι καταλήξεις που έχει κάνει ορθογραφικά λάθος) ή λέξεις – κλειδιά βοηθάνε το παιδί με ΔΕΠ-Υ να συγκεντρώσει την προσοχή στις οδηγίες. Τέλος, πρέπει να μειωθεί η συχνότητα των χρονομετρημένων διαγωνισμάτων.

Τα διαγωνίσματα που χρονομετρούνται μπορεί να μην επιτρέψουν σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ να παρουσιάσουν αυτά που πραγματικά γνωρίζουν λόγω της αγωνίας τους σε σχέση με το πέρασμα του χρόνου. Αυτοί οι μαθητές χρειάζονται  παραπάνω χρόνο για την ολοκλήρωση διαγωνισμάτων ώστε να μειωθεί το άγχος που τους δημιουργείται υπό την πίεση του χρόνου.

Όταν καλείσαι να διδάξεις ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ ή άλλες ειδικές μαθησιακές δυσκολίες πρέπει να γίνεσαι δημιουργικός. Πολλές φορές απαιτούνται ενισχυμένες δεξιότητες. Χρειάζεται υπομονή, επιμονή και αρκετός αυτοσχεδιασμός. Ως  παιδαγωγός πρέπει να βρίσκεσαι σε ετοιμότητα για να αντιμετωπίσεις αποτελεσματικά την έλλειψη ενδιαφέροντος και την άρνηση του παιδιού με μαθησιακές δυσκολίες που είναι ήδη επιβαρυμένο από ένα σύστημα εκπαίδευσης που δεν του ταιριάζει.

*Η Έλενα Νταβλαμάνου είναι Εκπαιδευτικός στο Δημοτικό Σχολείο «Saint Joseph» και  Συγγραφέας.