Μοναχικά παιδιά…από επιλογή ή λόγω απόρριψης;

Της Έλενας Νταβλαμάνου*

Ορισμένα παιδιά παρουσιάζουν μια υπερβολική τάση απόσυρσης, μια τάση...

αποχής από κάθε ενεργό κοινωνική συμμετοχή. Σιχαίνονται τα σπορ, αδιαφορούν για τα πάρτυ και αρνούνται να συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες. Μήπως υπάρχει πρόβλημα  κοινωνικοποίησης ή πρόκειται για μια αντίδραση της ηλικίας;  

Τα μοναχικά παιδιά δεν σημαίνει πάντα πως είναι απομονωμένα. Ο διαχωρισμός ανάμεσα στα απομονωμένα και στα μοναχικά παιδιά μπορεί να γίνει εύκολα, παρατηρώντας αν το παιδί μένει μόνο του από επιλογή ή λόγω απόρριψης. Τα απομονωμένα παιδιά είναι θλιμμένα, φοβισμένα και συνεχώς μόνα τους. Τα μοναχικά παιδιά, απ’ την άλλη, δεν χρειάζονται να ενταχθούν στην ομάδα για να ευχαριστηθούν το παιχνίδι. Επιθυμούν να παίζουν μόνα τους, το διασκεδάζουν και αυτό είναι το πλεονέκτημά τους έναντι των απομονωμένων παιδιών.

Το μοναχικό παιδί είναι το παιδί που αρνείται να πάει στο σχολείο, γιατί κανείς δεν το συμπαθεί. Δεν είναι σε θέση να δεχτεί την κριτική των συνομηλίκων του, ακόμα κι όταν είναι καλοπροαίρετη. Άλλοτε απομακρύνεται περισσότερο, ενώ άλλοτε παρουσιάζει συμπτώματα άρνησης και αμύνεται. Είναι πάντα αθόρυβο και είναι πιθανό να περάσει απαρατήρητο μέσα στην τάξη, εκτός αν ο δάσκαλος είναι πολύ ευαισθητοποιημένος σε αυτά τα θέματα.

Τα παιδιά που ανήκουν στη συγκεκριμένη κατηγορία μπορεί να είναι ιδιαίτερα χαρισματικά, με πολλά ενδιαφέροντα και ικανότητες, οι οποίες τα ωθούν στη συναναστροφή μεγαλύτερων παιδιών και άλλοτε πάλι σε κοινωνική απομόνωση, όταν δεν βρίσκουν παιδιά με τα ίδια ενδιαφέροντα για να κάνουν παρέα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι επιστήμονες ανακαλύπτουν τα πιο έξυπνα και προικισμένα παιδιά ανάμεσα στα μοναχικά.

Τα απομονωμένα παιδιά από την άλλη, προτιμούν να καταφεύγουν στον κόσμο της φαντασίας, παρά να αντιμετωπίζουν τη δυσάρεστη - γι’ αυτούς – πραγματικότητα. Η απομόνωση είναι ένας μηχανισμός άμυνας. Το «εγώ» προστατεύεται από την ανεπιθύμητη και απογοητευτική πραγματικότητα, όπως είναι πχ η δυστυχισμένη οικογενειακή ζωή, οι αλλεπάλληλες αποτυχίες στο σχολείο κλπ, πλάθοντας φανταστικούς κόσμους, οι οποίοι προσφέρουν ένα ευχάριστο καταφύγιο.

Συχνά, η απομόνωση του παιδιού οφείλεται στο σχολικό εκφοβισμό. Αν η απομόνωση συνοδεύεται από κουτσομπολιά ή κοροϊδίες, τότε πράγματι υπάρχει εκφοβισμός και είναι πολύ σημαντική και επιτακτική η παρέμβαση των εκπαιδευτικών. Σε σπάνιες περιπτώσεις, κάποια πολύ ανασφαλή παιδιά, μπορεί να παρουσιάζουν μια αρνητική εικόνα, να γίνονται βίαια και να ασκούν επιρροή πάνω στους άλλους. Νομίζουν ότι έτσι θα εντυπωσιάσουν, όμως το αποτέλεσμα είναι συχνά αντίθετο. Τα άλλα παιδιά τρομάζουν, θυμώνουν και τα απορρίπτουν.

Δεν μπορούμε βέβαια ούτε να επιπλήξουμε, ούτε να υποχρεώσουμε τα άλλα παιδιά να κάνουν παρέα στο απομονωμένο παιδί αν δεν θέλουν (η πίεση θα είχε τα αντίθετα αποτελέσματα). Μπορούμε όμως να τους εξηγήσουμε ότι με λίγη βοήθεια, μπορεί αυτό το παιδί να αποδειχθεί πολύτιμος φίλος. Τα παιδιά το καταλαβαίνουν αυτό και είναι συνήθως πρόθυμα- εκτός από εκείνα που πιθανώς έχουν απαξιωτική στάση απέναντι στο απομονωμένο παιδί.

Η συναισθηματική νοημοσύνη θα έπρεπε να διδάσκεται σε όλα τα παιδιά, ώστε να μπορούν να αναγνωρίζουν συναισθήματα στον εαυτό τους και στους άλλους και να ξέρουν πώς να τα διαχειριστούν, π.χ, το παρορμητικό παιδί θα πρέπει να μάθει να ελέγχει το θυμό του στις απορρίψεις. Αν πούμε «δεν είναι τίποτα», σε ένα παιδί που έχει πληγωθεί από απόρριψη, το απορρίπτουμε κι εμείς με τη σειρά μας. Αναγνωρίζουμε στο παιδί ότι η απόρριψη πληγώνει, αλλά επίσης ότι είναι πολύ συχνή, είναι μέρος της ζωής, ότι συμβαίνει σε όλα τα παιδιά, ότι μπορεί να ξεπεραστεί κι ότι θα βρεθούν άλλοι φίλοι με τους οποίους θα ταιριάξει καλύτερα.

Το σημαντικό είναι να γίνουν μικρά και ήπια βήματα για την ενθάρρυνση του παιδιού. Είναι καλό από μικρή ηλικία να συμμετέχει σε διάφορες δραστηριότητες (κολυμβητήριο, θεατρικό παιχνίδι, εικαστικά κλπ.) και ιδιαίτερα σε δραστηριότητες ομαδικές. Το παιδί μπορεί να είναι ντροπαλό από τη φύση του. Αυτό δεν είναι κακό. Αντί λοιπόν να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε την προσωπικότητα του παιδιού μπορούμε να το βοηθήσουμε να ανακαλύψει μόνο του τις χαρές των σχέσεων με τους συνομηλίκους. Ας ξεκινήσουμε καλώντας στο σπίτι ένα ή δύο γνωστά παιδάκια. Είναι καλό να προγραμματίζουμε αυτές τις συναντήσεις να γίνονται κάθε εβδομάδα, ώστε να αποκτήσουν τα παιδιά οικειότητα μεταξύ τους. Αν όλα πάνε καλά, μπορούν να βρίσκονται στο πάρκο, στην παιδική χαρά ή και στο σπίτι ενός άλλου παιδιού.

Ας το καθοδηγήσουμε να μάθει πώς να προσεγγίζει τα άλλα παιδιά. Να τα πλησιάζει με μια αφορμή, να προσφέρει ένα παιχνίδι ή να προσφέρεται να παίξει το ρόλο που κανείς άλλος δεν θέλει στη θεατρική παράσταση του σχολείου.

Η συνεργασία με το δάσκαλο είναι εξίσου σημαντική. Καλό είναι να του ζητήσουμε να διαπιστώσει αν το παιδί έχει κάποιο φίλο στο παιχνίδι και να το βοηθήσει για να ξεκινήσει ή να διατηρήσει την επαφή με τα άλλα παιδιά.

Το παιδί πρέπει να κατανοήσει ότι οι άνθρωποι δεν είναι τέλειοι ώστε να μην έχει υπερβολικές προσδοκίες από τους υποψήφιους φίλους του, προλαμβάνοντας έτσι και τις ενδεχόμενες απογοητεύσεις. Οφείλει να μάθει να στρέφεται στους ενήλικες (γονείς και δασκάλους)  για βοήθεια, αλλά με ένα όριο που δεν θα κάνει το παιδί εξαρτημένο από εκείνους.

Συζητάμε μαζί του και ακούμε προσεκτικά τι έχει να μας πει. Σιγουρευόμαστε έτσι ότι αισθάνεται την αγάπη και την υποστήριξη που του παρέχουμε. Διδάσκουμε στο παιδί πώς να κοινωνικοποιείται. Πώς να αντιδρά σε ένα χαμόγελο ή στο αστείο ενός άλλου παιδιού. Πρέπει να μάθει βασικούς κοινωνικούς κανόνες, δηλαδή πώς να σέβεται το χώρο των άλλων παιδιών, τα παιχνίδια τους, την προσωπικότητα τους. Να είναι γλυκό και επικοινωνιακό ταυτόχρονα. 

Ας μην ξεχνάμε ότι η κοινωνική απομόνωση είναι μια ιδιαίτερα ανεπιθύμητη κι ευάλωτη κατάσταση σε όλα τα ηλικιακά στάδια και ο καθένας από μας μπορεί με το δικό του τρόπο να συμβάλλει στην αποτελεσματική αντιμετώπισή της.

Η Έλενα Νταβλαμάνου είναι Εκπαιδευτικός στο Δημοτικό Σχολείο «Saint Joseph» και  Συγγραφέας.