Μαθαίνοντας στα παιδιά να διαχειρίζονται το θυμό τους

«Ο καθένας μπορεί να θυμώσει, αυτό είναι εύκολο. Αλλά το...

να θυμώνει κανείς με το σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και τη σωστή στιγμή, για τη σωστή αιτία και με το σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι εύκολο»

                                                                                                               Αριστοτέλης

Όπως όλοι οι άνθρωποι θυμώνουν, το ίδιο συμβαίνει και στα παιδιά. Όλα τα συναισθήματα είναι ανθρώπινα αλλά και χρήσιμα. Ο θυμός είναι η άμυνα ενάντια σε βαθύτερα συναισθήματα όπως ο φόβος, η απογοήτευση, η ζήλια και ο πόνος. Όταν αυτά τα συναισθήματα γίνονται πολύ έντονα και συσσωρεύονται μέσα μας, τότε αυτόματα θυμώνουμε για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από τον υπερβολικό πόνο. Με αυτό τον τρόπο τα συναισθήματα αυτά βρίσκουν διέξοδο. Έτσι, όταν κάτι μας απειλήσει συναισθηματικά προχωρούμε στην επίθεση, δηλαδή τον θυμό.

Όταν τα παιδιά μεγαλώσουν σε ένα σπίτι όπου ο θυμός αντιμετωπίζεται με υγιή τρόπο, τότε μαθαίνουν να χειρίζονται και το δικό τους θυμό πιο εποικοδομητικά. Οι γονείς και σ’ αυτήν την περίπτωση λειτουργούν ως πρότυπο. Ο θυμός λοιπόν, παρόλο που φοβίζει μικρούς και μεγάλους, είναι μια καλή ευκαιρία για σωστή διαπαιδαγώγηση των παιδιών εάν οι γονείς τον αξιοποιήσουν σωστά.

Ο θυμός είναι ένα έντονο συναίσθημα, αλλά απολύτως φυσιολογικό. Οι γονείς πολλές φορές νομίζουν ότι το παιδί τους θυμώνει χωρίς να υπάρχει προφανής λόγος, αλλά αυτό είναι μεγάλο λάθος. Οι έρευνες αναφέρουν ότι ο θυμός είναι ένα από τα συχνότερα συναισθήματα του ανθρώπου. Το παιδί θυμώνει, επειδή υπάρχει κάποιος λόγος τον οποίο οι γονείς πρέπει να μάθουν, για να το βοηθήσουν να τον διαχειριστεί. 

Γιατί θυμώνει το παιδί:

Το παιδί θυμώνει, όταν αισθάνεται αβοήθητο, ή ο θυμός μπορεί να προκληθεί από άγχος, μοναξιά, απομόνωση, αμηχανία, αδικία ή φόβο για απώλεια. Όταν είναι αγχωμένο, πεινασμένο, κουρασμένο ή άρρωστο, οι εκρήξεις θυμού μπορεί να είναι ακόμη πιο έντονες. Ο θυμός δεν ταυτίζεται πάντα με την επιθετικότητα. Όταν ένα παιδί θυμώνει, δε σημαίνει ότι είναι και επιθετικό.  Δεν είναι θέμα κακού χαρακτήρα, απλώς δεν έχει ακόμη ωριμάσει ο αυτοέλεγχός του. Επίσης, για κάποια παιδιά επειδή δεν έχουν ακόμη πλούσιο λεξιλόγιο, για να εκφράσουν τις ανάγκες τους, ο θυμός αποτελεί έναν τρόπο επικοινωνίας για να δείξουν τη δυσαρέσκειά τους. Είναι σημαντικό οι γονείς να διδάξουν στο παιδί τους ότι είναι φυσιολογικό και αποδεκτό να θυμώνει κανείς και η χρυσή τομή δεν είναι η απάρνηση του θυμού ως συναισθήματος, αλλά η διαχείρισή του και η παραγωγική διοχέτευσή του.

Το τεντωμένο σώμα, τα σφιγμένα δόντια, η αυξημένη ένταση του λόγου, οι αγενείς λέξεις, η αλλαγή του τόνου της φωνής από κλαψούρισμα σε φωνές και το ανάποδο, η ανησυχία, η απάθεια, οι θόρυβοι με το στόμα σαν βρυχηθμοί ή βαθιά αναπνοή, οι έντονες εκφράσεις του προσώπου, αποτελούν τα σημάδια του θυμού.

Οι γονείς μπροστά σε μία έκρηξη θυμού πρέπει να παραμείνουν ήρεμοι και ψύχραιμοι. Το παιδί είναι συναισθηματικό βαρόμετρο και θα επηρεαστεί αμέσως και από τη δική τους ψυχολογική κατάσταση. Αν παραμείνουν σε κατάσταση ηρεμίας, τότε θα έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να το ηρεμήσουν, ενώ αν θυμώσουν μαζί του, αυτό θα οργιστεί ακόμα περισσότερο.  Η προσπάθεια διαλόγου με το παιδί κατά τη διάρκεια της έκρηξης δεν θα είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Όταν ηρεμήσει, μπορείτε να γίνει μια συζήτηση για τη συμπεριφορά του.

Τι μπορεί να κάνει ο γονιός, ώστε να αποφύγει μία έκρηξη θυμού:

Για να κατανοήσουν οι γονείς το θυμό του παιδιού τους, θα πρέπει πρώτα να καταλάβουν τι αισθάνεται. Πρέπει να το ρωτήσουν τι συνέβη και γιατί αισθάνεται έτσι. Μπορεί να χρειαστεί τον ενήλικα, για να καταφέρει να εκφράσει τα συναισθήματά του. Είναι πιο αποτελεσματικό να λένε στο παιδί τι πρέπει να κάνει και όχι τι δεν πρέπει να κάνει.

Είναι καλό να επιβραβεύεται η συμπεριφορά του, όταν είναι καλή. Για παράδειγμα μπορεί ο γονιός να πει: «Μ’ άρεσε ο τρόπος που συμπεριφέρθηκες στον αδελφό σου, όταν σου πήρε τα παιχνίδια σου», «Σ’ ευχαριστώ που μου είπες την αλήθεια γι’ αυτό που συνέβη». Το να αγνοούν τη συμπεριφορά του, όταν μπορεί να γίνει ανεκτή είναι εξίσου βοηθητικό. Τα «όχι» να λέγονται με σαφήνεια και σταθερότητα, πάντοτε όμως με εξήγηση. Ακόμα και τα «ναι», πάλι θα πρέπει να εξηγούνται, γιατί σε αυτή την περίπτωση λόγου χάρη, είναι η κατάλληλη στιγμή, για να γίνει κάτι. Ιδιαίτερα ευεργετική είναι και ευκαιρία για σωματική δραστηριότητα, για να διοχετεύει και να εκτονώνει εκεί το παιδί την ενέργειά του.

Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά να διαχειρίζονται το θυμό τους:

Δεν πρέπει να ξεχνούν ότι όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά. Μόνο οι πράξεις πρέπει να περιορίζονται. Επιτρέποντας ωστόσο το συναίσθημα δεν σημαίνει πως επιτρέπονται και οι καταστροφικές πράξεις. Τα παιδιά δεν πρέπει ποτέ να χτυπούν άλλους ανθρώπους, όταν χτυπούν όμως τους γονείς τους, τότε ζητούν ουσιαστικά από αυτούς να θέσουν τα όρια έτσι ώστε να τα βοηθήσουν να συγκρατήσουν  το θυμό τους.  Η δουλειά τους είναι να προσφέρουν ασφάλεια και να ακούν τι έχει να τους πει.

Δεν πρέπει να στέλνουν το παιδί μακριά για να ηρεμήσει μόνο του. Τα παιδιά χρειάζονται περισσότερο την αγάπη τους εκείνες τις στιγμές που οι ίδιοι θεωρούν πως την αξίζουν λιγότερο. Αντί να αφήσουν το παιδί μόνο του με αυτά τα μεγάλα και τρομακτικά συναισθήματα, καλό είναι να παραμείνουν δίπλα του και να το βοηθήσουν, επιτρέποντας λεκτικά και συγκεκριμένα το κλάμα, τη λύπη, λέγοντας του «Είναι εντάξει. Όλοι θέλουν μερικές φορές να κλαίνε». Ένα άγγιγμα στην πλάτη δείχνει ότι είναι συνδεδεμένοι μαζί του. Η παρουσία τους τα κάνει να αισθάνονται ασφαλή, επιτρέποντας την ανάπτυξη του αυτοέλεγχου και της λογικής ψύχραιμης σκέψης. Έτσι μαθαίνουν τα παιδιά πώς να καταπραΰνουν τον εαυτό τους.

Η ηρεμία είναι καλός σύμμαχος. Φωνάζοντας σε ένα θυμωμένο παιδί ενισχύεται αυτό που ήδη νιώθει και τα πράγματα γίνονται χειρότερα. Η δουλειά των γονιών είναι να επαναφέρουν την ηρεμία γιατί μόνο έτσι τα παιδιά μπορούν να μάθουν και να καταλάβουν πώς να γίνουν καλύτερα. Για παράδειγμα, μπορούν να επαναλάβουν μια φράση ήρεμα έως τρεις φορές όπως: «Ξέρω ότι είσαι πολύ θυμωμένος γι’ αυτό θα μιλήσουμε αργότερα όταν θα χαλαρώσεις και θα είσαι πιο ευγενικός». Μετά την τρίτη επανάληψη, και αν το παιδί δε συμμορφωθεί, καλό είναι να δοθεί λίγος χρόνος εκτός δραστηριότητας (time out) και να μιλήσουν μαζί του αργότερα.

Μπορούν επίσης να προτείνουν στο παιδί, όταν είναι θυμωμένο να χτυπήσει για λίγο κάποιο μαξιλάρι, να ζωγραφίσει ή να γράψει πάνω στο χαρτί γιατί είναι θυμωμένο και μετά να το σκίσει σε μικρά κομματάκια. Μπορεί επίσης να πάρει μια ανάσα μετρώντας μέχρι το 4 και μετά να εκπνεύσει μετρώντας μέχρι το 8. Όταν το παιδί είναι ήρεμο, είναι καλό να γίνει μια λίστα μαζί με εποικοδομητικούς τρόπους εκτόνωσης συναισθημάτων και φωτογραφίες.

Πότε πρέπει να ζητήσουν βοήθεια ειδικού:

Αν οι εκρήξεις θυμού γίνουν χειρότερες μετά τα 4 έτη, αν το παιδί αυτοτραυματίζεται, τραυματίζει άλλους ανθρώπους, καταστρέφει αντικείμενα, όταν έχει τα ξεσπάσματα. Αν κατά τη διάρκεια των εκρήξεών του δεν παίρνει ανάσα και λιποθυμά. Αν η έκρηξη θυμού συνδυάζεται με πονοκέφαλο, άρνηση ύπνου ή φαγητού, άγχος, υπερβολική προσκόλληση στο γονιό, κοιλιακό πόνο, εφιάλτες, καθυστέρηση ανάπτυξης, Αν έχει 5 ή περισσότερες εκρήξεις θυμού την ημέρα. Αν αισθάνεται συνεχώς πως είναι το θύμα. Αν χάνει συνεχώς φίλους, απομακρύνει τους μεγάλους ή εμπλέκεται σε διαπροσωπικές συγκρούσεις. Αν σκέφτεται συνεχώς την εκδίκηση, εκφράζοντας επανειλημμένα μίσος για τον εαυτό του ή για κάποιον άλλον.

Για τα παιδιά που έχουν δυσκολίες στη διαχείριση θυμού, η θεραπευτική παρέμβαση μπορεί να τα βοηθήσει να επεξεργαστούν τα βαθύτερα συναισθήματα που κρύβονται κάτω από το θυμό και να αναπτύξουν την ικανότητα να διαχειρίζονται όλα τους τα συναισθήματα, ώστε να γίνουν πιο ισορροπημένοι ενήλικες.

Φυσικά και δεν είναι δυνατόν το παιδί να μην θυμώνει, να μην νευριάζει ή μην ενοχλείται. Το ζήτημα είναι πώς θα μάθει να εκφράζει με πιο εποικοδομητικό τρόπο αυτά τα συναισθήματα και πώς να τα διαχειρίζεται σωστά.

Γενικά, οι γονείς δεν πρέπει να είναι ανυπόμονοι και βιαστικοί στους χειρισμούς τους και να μην αποθαρρύνονται. Συμπεριφορές που έχουν παγιωθεί ύστερα από μια σειρά ετών και αλληλεπιδράσεων δεν είναι εύκολο να αλλάξουν από την μια μέρα στην άλλη. Χρειάζεται προσπάθεια. Τα παιδιά θέλουν χρόνο, σταθερότητα και ασφάλεια για να αρχίσουν να ανταποκρίνονται στην αλλαγή της διαπαιδαγώγησής τους.

Η Έλενα Νταβλαμάνου είναι Εκπαιδευτικός στο Δημοτικό Σχολείο «Saint Joseph» και  Συγγραφέας.